بویلر
ارسال شده: چهارشنبه ۱۳۹۹/۱۱/۸ - ۰۸:۰۵
ایجا من با توجه به توربو ماشینها از بویلر مطلب میزارم هم درس من هست و هم زبان ساده
Boiler.gif
بویلر (boiler) یک مخزن (vessel) بسته است که در آن به آب و یا سیالات دیگر حرارت داده میشود. سیال لزوما جوشیده نمیشود. عبارت دیگ معمولا در حالتی که هدف جوشاندن سیال نیست مورد استفاده قرار میگیرد. سیال حرارت داده شده از بویلر خارج میشود و در فرآیندهای مختلف و یا گرمایش استفاده میشود. بویلرها در صنایع مختلفی از جمله گرمایش مرکزی (central heating)، نیروگاه (boiler-based power generation) پخت و پز (cooking) و ضدعفونی (sanitation) استفاده میشوند.
متریال بویلر
مخازن تحت فشار (pressure vessel) بویلر معمولا از فولاد یا فولاد آلیاژی ساخته میشوند. استفاده از استنلس استیل در بخشهای مرطوب بویلرهای مدرن عملا به وسیله کد بویلر ASME ممنوع است اما اغلب در بخشهای سوپرهیتر (superheater) بویلر که با آب مایع در تماس نیستند استفاده میشود
سوخت بویلرها
منبع حرارتی بویلرها احتراق یک نوع سوخت مانند چوب، زغال سنگ، نفت، یا گاز طبیعی است. بویلرهای بخار برقی (electric steam boilers) از المنتهای حرارتی استفاده میکنند. شکافت هستهای نیز به عنوان یک منبع حرارتی برای تولید بخار استفاده میشود. مولدهای بخار بازیافت حرارتی (heat recovery steam generators) یا HRSGها از حرارت تلف شده از فرآیندهای دیگری مانند توربینهای گاز (gas turbines) استفاده میکنند
انواع آرایشهای بویلرها
بویلر دیگی (Pot boiler/Haycock boiler): نوعی کتری ابتدایی است که در آن آتش یک منبع آب نیمه پر را از زیر گرم میکند. این بویلرها راندمان بسیار پایینی دارند و امروزه کاربرد آنها منسوخ شده است.
بویلر فایر تیوب (fire tube boilers): در مخزن بویلر فایر تیوب آب نیمه پر و حجم کوچکی در بالا به عنوان فضای بخار باقی مانده است. منبع حرارتی داخل کوره (furnace) یا فایر باکس (fire box) همواره در تماس با آب نگه داشته میشود و دمای سطح گرمایشی را درست در زیر نقطه جوش نگه میدارد. کوره را میتوان در یک سر فایر تیوب قرار داد که باعث افزایش طول مسیر گازهای داغ و در نتیجه افزایش سطح گرمایش میشود. افزایش طول مسیر را میتوان به وسیله حرکت دادن گازها در مسیر عکس از راه یک لوله موازی و یا مجموعه ای از لولهها افزایش داد که به آن بویلر دو گذره یا دو پاس (two-pass boiler) یا بویلر با برگشت دود (return flue boiler) میگویند؛ در حالت دیگر میتوان گازها را به کنارهها و به زیر بویلر و دودکش فرستاد که به آن بویلر سه گذره یا سه پاس (3-pass boiler) گفته میشود. بویلرهای فایر تیوب معمولا دارای نرخ نسبتا پایین تولید بخار ولی ظرفیت بالای ذخیرهسازی بخار هستند. بویلرهای فایر تیوب بیشتر سوخت جامد میسوزانند اما با سوختهای مایع یا گاز نیز سازگار هستند.
Fire-Tube.png
بویلر فایر تیوب
بویلر فایر تیوب دو پاس
بویلر فایر تیوب سه پاس
بویلر واتر تیوب (water-tube boiler): در این نوع بویلرها، لولههای آب با آرایشهای مختلفی در داخل یک کوره قرار میگیرند. لولههای آب معمولا درامهای (drums) بزرگ را به هم متصل میکنند. درام پایینی دارای آب و درام بالایی دارای بخار و آب است. در موارد دیگر مانند یک بویلر تک تیوبی (monotube boiler)، آب توسط پمپ از میان تعدادی کویل عبور میکند. این نوع بویلر نرخ تولید بخار بالایی میدهد اما ظرفیت ذخیرهسازی کمتری نسبت به بویلرهای فایر تیوب دارد. بویلرهای واتر تیوب را میتوان برای بهرهبرداری از هر منبع گرمایی طراحی کرد و به طور کلی در کاربردهای فشار بالا مناسبتر است، زیرا آب/بخار فشار بالا در داخل لولههای با قطر کوچک قرار دارند که میتوانند فشار را با ضخامت کمتری تحمل کنند.
بویلر واتر تیوب
بویلر فلش (flash boiler): نوع خاصی از بویلر واتر تیوب میباشد.
بویلر فایر تیوب با فایر باکس واتر تیوب (fire-tube boiler with Water-tube firebox): گاهی دو نوع بویلر فایر تیوب و واتر تیوب با هم ترکیب میشوند؛ به صورتی که فایر باکس شامل مجموعهای از لولههای آب میشود که به آنها ترمیک سیفون یا سیفونهای حرارتی (thermic siphons) گفته میشود. سپس گازها از میان یک بویلر فایر تیوب معمولی عبور میکنند.
بویلر تکهای (sectional boiler): در یک بویلر چدنی تکهای، آب در داخل بخشهای چدنی قرار میگیرد. این بخشها در سایت مونتاژ میشوند و بویلر نهایی را ایجاد میکنند.
بویلر تکهای
ایمنی بویلرها
برای تعریف ایمنی بویلرها، برخی از سازمانهای تخصصی حرفهای مانند انجمن مهندسان مکانیک آمریکا (ASME) استانداردها و کدهای مقرراتی را ایجاد کرده است. به عنوان مثال، کد بویلر و مخازن تحت فشار ASME استانداردی است که طیف گستردهای از قوانین و توصیهها را برای اطمینان از انطباق بویلرها و دیگر مخازن تحت فشار (pressure vessels) با استانداردهای ایمنی، امنیت و طراحی فراهم کرده است.
بویلری که آب ورودی آن قطع شده است، میتواند خشک شود و خطر بسیاری دارد. اگر پس آب تغذیه (feed water) به بویلر خالی فرستاده شود، جریان کوچک آب ورودی بلافاصله در تماس با پوسته فلزی فوق گرم شده، میجوشد و منجر به انفجار شدیدی میشود که حتی با شیرهای ایمنی بخار نیز نمیتواند کنترل گردد.
بویلر سوپرهیت
بیشتر بویلرها بخار را برای استفاده در دمای اشباع تولید میکنند که به آن بخار اشباع میگویند. بویلرهای بخار سوپرهیت یا فوق اشباع (superheated steam boilers) آب را تبخیر میکنند و پس از آن بخار آب را در یک سوپرهیتر (superheater) بیشتر گرم میکنند. هر چند که بویلرهای سوپرهیت بخار را در دمای بسیار بالاتر فراهم میکنند، اما بازده حرارتی کلی پلانت تولید بخار کاهش مییابد، زیرا دمای بالاتر بخار باعث بالاتر رفتن دمای گاز خروجی دودکش میشود. راههای مختلفی برای رفع این مشکل وجود دارد که به طور معمول شامل قرار دادن یک اکونومایزر (economizer) برای گرم کردن آب ورودی، یک هیتر هوای احتراقی در سیر گاز داغ خروجی دودکش و یا هر دو میشود. مزایای بخار سوپرهیت اغلب شامل افزایش راندمان، چه برای تولید بخار و چه استفاده از آن میشود: سود افزایش دمای ورودی به توربین به هر هزینهای برای افزایش پیچیدگی و قیمت بویلر غلبه میکند. همچنین ممکن است محدودیتهای عملی در استفاده از بخار مرطوب وجود داشته باشد، زیرا قطرات کندانس وارد شده به توربین بخار (steam turbine)، به پرههای توربین آسیب میرساند.
بویلر سوپرهیت نیروگاهی
بخار سوپرهیت نگرانیهای ایمنی منحصر به فردی ایجاد میکند، زیرا اگر یکی از اجزای سیستم دچار شکست شود و بخار فرار کند، فشار و دمای بالا میتواند آسیب جدی لحظهای به کسی وارد کند که در مسیر آن قرار داشته باشد. از آن جا که بخار فرار کرده در ابتدا بخار کاملا سوپرهیت میباشد، تشخیص آن میتواند مشکل باشد؛ البته و صدای شدید میتواند حضور نشتی را به وضوح نشان دهد.
اجزای یک بویلر سوپرهیت
کارکرد سوپر هیتر (superheater) شبیه به کویل یک دستگاه تهویه مطبوع است که البته هر کدام دارای هدفهای مختلفی هستند. پایپینگ بخار از میان مسیر گازهای داغ داخل کوره بویلر حرکت میکند. دمای این منطقه به طور معمول بین 1300 تا 1600 درجه سانتیگراد است. برخی سوپرهیترها از نوع تابشی هستند که حرارت را به وسیله تابش جذب میکنند؛ برخی دیگر از سوپرهیترها از نوع همرفتی هستند که حرارت را از یک سیال جذب میکنند و بقیه سوپرهیترها ترکیبی از این دو نوع هستند. به وسیله هر دو روش، در نهایت حرارت مسیر گاز دودکش به لولههای بخار سوپرهیتر و بخار منتقل میشود. در حالی که دمای بخار در سوپرهیتر افزایش مییابد، فشار بخار زیاد نمیشود و فشار برابر با فشار بویلر میماند. تقریبا تمام طرحهای سیستم سوپرهیتر، قطرات وارد شده به بخار را حذف میکند تا از وارد شدن آسیب به پرههای توربین و پایپینگ مربوط به آن جلوگیری کند.
بویلر سوپرهیت
مولد بخار فوق بحرانی
اغلب مولدهای بخار فوق بحرانی (supercritical steam generators) برای تولید برق استفاده میشوند. این مولدهای بخار در فشار فوق بحرانی کار میکنند. بر خلاف یک بویلر زیر بحرانی (subcritical boiler)، مولد بخار فوق بحرانی در فشار بالای 22 مگاپاسکال کار میکند. در چنین شرایطی از توربولانس فیزیکی ناشی از جوشش جلوگیری میشود. در چنین فشارهایی، سیال نه مایع و نه گاز است، بلکه یک سیال فوق بحرانی میباشد. هیچ حباب بخاری در آب تولید نمیشود زیرا فشار آن بالاتر از نقطه فشار بحرانی است که در آن حبابهای بخار میتوانند تشکیل شوند. با انبساط سیال در مراحل توربین (turbine stages)، حالت ترمودینامیکی آن به زیر نقطه بحرانی میافتد و این باعث میشود که توربین تولید کار کند. مولد بخار فوق بحرانی باعث میشود که راندمان سیکل بخار اندکی افزایش یابد. در مولدهای بخار فوق بحرانی، عبارت بویلر نباید مورد استفاده قرار گیرد، زیرا در واقع هیچ جوششی (boiling) در آنها رخ نمیدهد.
دیگ آب گرم
دیگهای آب گرم یا بویلرهای هیدرونیکی (hydronic boilers) برای تولید حرارت در کاربردهای مسکونی و صنعتی استفاده میشوند. بویلرهای هیدرونیکی با گرمایش آب یا سیال دیگر به دمای مشخص (و گاهی در مورد سیستمهای تک لولهای تا زمان جوشش و تبدیل به بخار) و سیرکوله کردن مایع در سراسر خانه به وسیله رادیاتور (radiators) یا گرمایش از کف کار میکنند. سیال در یک سیستم بسته به وسیله یک پمپ سیرکوله میشود. برخی از سیستمهای جدید با دیگهای چگالشی (condensing boilers) سازگار شدهاند که راندمان بالاتری ایجاد میکند. این دیگها به عنوان دیگ چگالشی خوانده میشوند زیرا برای استخراج حرارت تبخیر بخار آب از گاز دودکش طراحی شدهاند. در نتیجه دمای گاز دودکش پایین میآید و بخار آب گاز دودکش به مایع دارای دیاکسید کربن محلول تبدیل میشود. اسید کربنیک میتواند با ایجاد خوردگی در دودکش و سطوح انتقال حرارت، به یک دیگ معمولی آسیب برساند. دیگهای چگالشی به وسیله هدایت اسید کربنیک به یک مسیر و انتخاب متریال مناسب برای دودکش در معرض گازهای خورنده از فولاد ضد زنگ یا PVC، این مشکل را حل کردهاند.
دیگ آب گرم خاندیاریتور چیست
آدیاریتور یا هوازدا (deaerator) وسیلهای است که در بویلرهای تولید بخار برای خارج کردن اکسیژن و گازهای محلول دیگر از آب تغذیه (feedwater) به کار میرود. اکسیژن محلول در آب تغذیه بویلر باعث خوردگی شدید در سیستمهای بخار میشود. این کار با چسبیدن اکسیژن به دیوارههای لولههای فلزی و تجهیزات دیگر و تشکیل اکسید یا زنگ رخ میدهد. همچنین آب با دی اکسید کربن ترکیب میشود و تشکیل اسید کربنیک میدهد که باعث خوردگی بیشتر میگردد. بیشتر دیاریتورها میتوانند اکسیژن را تا سطح زیر 7 ppb وزنی پایین آورند.
دو نوع اصلی هوازدا وجود دارند، نوع سینی (tray type deaerator) و نوع اسپری (spray type deaerator) وجود دارد:
هوازدای سینی دار (tray type deaerator) یا نوع آبشاری (cascade-type deaerator) شامل یک بخش هوازدای گنبدی شکل عمودی در بالای یک مخزن استوانهای افقی است که به عنوان مخزن ذخیره آب تغذیه هوازدایی شده بویلر عمل میکند.
هوازدای نوع اسپری (spray type deaerator) تنها شامل ظرف استوانهای افقی یا عمودی است که به عنوان هر دو قسمت هوازدا و مخزن ذخیره آب تغذیه بویلر عمل میکند .
هوازدای سینی دار
یک هوازدای افقی از نوع سینی دار معمولی در شکل زیر نشان داده شده است که دارای یک بخش هوازدای گنبدی شکل عمودی نصب شده در بالای یک مخزن افقی ذخیره آب تغذیه بویلر میباشد. آب تغذیه بویلر از بالای سینیهای سوراخدار وارد بخش هوازدای عمودی شده و از میان سوراخها رو به پایین جریان مییابد. بخار کم فشار هوازدا از زیر سینیهای سوراخدار وارد میشود و از میان سوراخها رو به بالا جریان مییابد. برخی از طرحها به جای سینیهای سوراخدار شده از انواع مختلفی از مواد پکینگ (packing materials) استفاده میکنند تا تماس و اختلاط بهتری بین بخار و آب تغذیه بویلر ایجاد شود.
بخار گاز محلول را از آب تغذیه بویلر جدا میکند و از طریق دریچهای در بالای بخش گنبدی شکل خارج میشود. بعضی از طرحها ممکن است برای بازیابی آب وارد شده در گازهای خروجی دارای یک کندانسور ونت (vent condenser) باشند. خط ونت معمولا دارای یک ولو است و فقط یک میزان کافی بخار مجاز به خروج میباشد. آب هوازدایی شده به پایین مخزن ذخیره افقی جریان مییابد و از آنجا به سیستم تولید بخار بویلر پمپ میشود.
وازدای نوع اسپری
، دیاریتور نوع اسپری یک مخزن افقی دارای یک بخش پیشگرم (E) و یک بخش هوازدا (F) است. این دو بخش توسط یک بافل (C) از هم جدا میشوند. بخار کم فشار از طریق یک اسپارجر (sparger) از ته مخزن وارد میشود.
آب تغذیه بویلر به بخش (E) اسپری و در آنجا توسط بخاری که از اسپارجر بالا میآید پیشگرم میشود. هدف از نازل اسپری آب تغذیه (A) و بخش پیش گرم این است که آب تغذیه بویلر را تا دمای اشباع خود گرم کنیم تا خارج کردن گازهای محلول را در بخش هوازدا ساده کنیم.
پس آب تغذیه پیشگرم شده به بخش هوازدا (F) جریان مییابد و در آنجا توسط بخاری که از سیستم اسپارجر بالا میآیند هوازدایی میشود. گازهای جدا شده از آب از طریق دریچهای در بالای مخزن خارج میشوند. مجددا در برخی از طرحها میتوان از یک کندانسور ونت برای بازیافت آب موجود در گاز خروجی استفاده کرد. همچنین در اینجا نیز خط تخلیه معمولا شامل یک شیر است و فقط بخار به اندازه کافی مجاز به خروج از مخزن میباشد.
آب هوازدایی شده به پایین مخزن ذخیره جریان مییابد و از آنجا به سیستم تولید بخار بویلر پمپ میشود
جداکننده بخار (steam separator) یا جداکننده رطوبت (moisture separator) دستگاهی است که برای جداسازی قطرات آب از بخار به کار میرود. سادهترین نوع جداکننده بخار، گنبد بخار (steam dome) در یک لکوموتیو بخار است.
بویلرهای ثابت و رآکتورهای هستهای ممکن است دارای دستگاههای پیچیدهتری باشند که به بخار چرخشی اعمال میکنند، به طوری که قطرات آب توسط نیروی گریز از مرکز به سمت خارج پرتاب و جمع آوری میشوند.
حذف قطرات آب از بخار مهم است زیرا:
در تمام موتورها (engines)، بخار مرطوب راندمان حرارتی را کاهش میدهد؛
در موتورهای پیستونی (piston engines)، آب میتواند در سیلندر (cylinders) تجمع و ایجاد یک قفل هیدرولیک کند که به موتور آسیب خواهد رساند؛
در نیروگاههای حرارتی (thermal power stations)، قطرات آب موجود در بخار با سرعت بالایی که از نازل (یا پره) یک توربین بخار (steam turbine) میآیند، میتوانند سطوح داخلی توربین همانند پره توربین را دچار سایش کنند.
آامروزه با توجه به افزایش ارزش انرژی، یکی از دغدغههای جدی صنایع افزایش راندمان بویلرها به کمک بهینهسازی بازده احتراق است. بهینهسازی کارکرد سیستم احتراق باعث افزایش بازده احتراق و کاهش انتشار گازهای نامطلوب میشود.
فرآیند احتراق در سیستم بویلر یک فرآیند با چند ورودی و چند خروجی، متغیر با زمان و به شدت غیرخطی است؛ بنابراین تنظیم پارامترهای کنترلپذیر اصلی آن با استفاده از روشهای کلاسیک مشکل است.
از راهکارهای کلی افزایش راندمان در بویلر میتوان به موارد زیر اشاره نمود:
کنترل هوای اضافه (excess air)
کنترل دمای اگزوز (exhaust temperature)
شرایط عملکرد تجهیزات بویلر مانند اکونومایزر (economizer)، سوپرهیتر (superheater)
کنترل نشتی هوا
کنترل اتلاف حرارتی از طریق بهبود عایقکاری (insulation)
کنترل هوای اضافه
از جمله عوامل بسیار مهم و تاثیرگذار روی بازده بویلر و انتشار گازهای خطرناک در سیستم بویلر، میزان هوای اضافی ترکیب شونده با سوخت است. هوای اضافی به معنای میزان هوایی است که بیش از حد تئوری و برای احتراق کامل سوخت نیاز است. شکل زیر رابطه بین درصد هوای اضافی و تلفات بویلر را نشان میدهد. همانطور که در این شکل نشان داده شده است، ماکزیمم بازده بویلر در ناحیه محدودی به دست میآید.
در صورتی که میزان هوای اضافی بیشتر از حد مورد نیاز باشد گرمای جذب شده به وسیله این هوای اضافی به جای ایجاد انتقال حرارت مفید در سیستم، باعث تلفات میشود و راندمان بویلر را از طریق افزایش دما و دبی دود خروجی کاهش میدهد.
هنگامی که میزان هوای اضافی کمتر از حد مورد نیاز باشد احتراق به صورت ناقص انجام گرفته و بخشی از کربن موجود در ترکیب هیدروکربنی سوخت به جای تبدیل به دیاکسید کربن به مونواکسید کربن تبدیل خواهد شد. تبدیل نشدن کامل کربن موجود در ترکیب سوخت به دیاکسید کربن، نوعی تلفات انرژی به شمار آمده و مقدار این تلفات، متناسب با مقدار مونواکسید کربن تولیدی خواهد بود که همراه با محصولات احتراق به محیط پیرامون تخلیه میشود که در این صورت تلفات ناشی از سوختن ناقص سوخت افزایش یافته و باعث کاهش راندمان بویلر میگردد.
بنابراین میزان هوای اضافی پارامتر بسیار مهمی است که به طور مستقیم در میزان تلفات بویلر تاثیر دارد. از این رو کنترل میزان هوای اضافی در پروسه احتراق یکی از مهمترین کنترلهای موجود در سیستم بویلر است؛ زیرا علاوه بر اثر مستقیم بر راندمان بویلر بر روی میزان انتشار گازهای خطرناک به محیط نیز موثر است.
کنترل دمای اگزوز
بالا بودن دمای اگزوز بویلر به معنای بالا بودن آنتالپی گازهای خروجی است. در این شرایط میزان اگزرژی (exergy) گازهای خروجی زیاد بوده و سبب کاهش راندمان بویلر میگردد. به صورت سر انگشتی هر 20 درجه سانتیگراد کاهش دمای دود خروجی موجب افزایش راندمان بویلر به میزان 1 درصد میشود. البته باید توجه داشت که به دلیل امکان ایجاد خوردگی در دودکش، میزان کاهش دمای دود خروجی محدود است.
شرایط عملکرد تجهیزات بویلر
کارکرد بهینه تجهیزات بویلر سبب افزایش راندمان آن خواهد بود. به عنوان مثال پیش گرم (preheating) کردن آب تغذیه بویلر (boiler feed water) توسط اکونومایزر (economizer) موجب صرفه جویی انرژی میشود. هرچه میزان پیشگرم کردن افزایش یابد، به همان میزان راندمان بویلر نیز بیشتر خواهد شد. به صورت سر انگشتی هر 6 درجه سانتیگراد افزایش دمای آب تغذیه موجب افزایش راندمان بویلر به میزان 1 درصد میشود. از طرف دیگر تاثیر پیشگرم کردن هوای احتراق نیز همانند گرم کردن آب تغذیه است. به صورت سر انگشتی هر 20 درجه سانتیگراد افزایش دمای هوای احتراق موجب افزایش راندمان حرارتی بویلر به میزان 1 درصد میشود.
درام بخار چیست
Steam-Drum-Diagram.gifدرام بخار (steam drum) از ملزومات استاندارد یک بویلر واتر تیوب (water-tube boiler) است. درام بخار شامل یک مخزن آب/بخار در انتهای بالایی لولههای آب است. درام، بخار تولید شده در لولههای آب را ذخیره و به عنوان یک جداکننده فازی برای مخلوط بخار/آب کار میکند. تفاوت دانسیته بین آب سرد و گرم به تجمع آب داغتر/ و بخار اشباع در درام بخار کمک میکند.
کارکرد درام بخار
بخار جدا شده از بخش بالای درام خارج و برای فرآیند توزیع میشود. گرمایش بیشتر بخار اشباع باعث تولید بخار سوپرهیت میشود که به طور معمول در توربین بخار (steam turbine) به کار میرود. بخار اشباع کشیده شده از بالای درام از طریق یک سوپرهیتر (superheater) دوباره وارد کوره (furnace) میشود.
مخلوط بخار و آب از طریق تیوبهای رایزر وارد درام بخار میشوند. داخل درام از مهزدا (demister) تشکیل شده است که قطرات آب را از بخار خشک تولید شده جدا میکنند. آب اشباع در پایین درام بخار از طریق لوله پایینرو (downcomer pipe) که معمولا به صورت غیر گرمایشی است، به سمت هدر و درام آب جریان مییابد.
تجهیزات جانبی درام بخار شامل شیر ایمنی، شاخص سطح آب و کنترلر سطح میباشد. آب تغذیه بویلر نیز از طریق یک لوله که در طول درام بخار در داخل درام گسترش یافته است، به درام بخار وارد میشود.
یک درام بخار بدون و یا به همراه یک درام آب تغذیه (feed water drum) به کار میرود که در سطح پایینتر قرار میگیرد. یک بویلر با هر دو درام بخار و درام آب، بویلر دو درامه (bi-drum boiler) و یک بویلر با تنها یک درام بخار بویلر تک درامه (mono-drum boiler) خوانده میشود. به طور معمول ساختار بویلر دو درامه برای بویلر با فشار کم در نظر گرفته شده در حالی که درام تکی بیشتر برای فشارهای نامی بالاتر طراحی شده است.
Boiler.gif
بویلر (boiler) یک مخزن (vessel) بسته است که در آن به آب و یا سیالات دیگر حرارت داده میشود. سیال لزوما جوشیده نمیشود. عبارت دیگ معمولا در حالتی که هدف جوشاندن سیال نیست مورد استفاده قرار میگیرد. سیال حرارت داده شده از بویلر خارج میشود و در فرآیندهای مختلف و یا گرمایش استفاده میشود. بویلرها در صنایع مختلفی از جمله گرمایش مرکزی (central heating)، نیروگاه (boiler-based power generation) پخت و پز (cooking) و ضدعفونی (sanitation) استفاده میشوند.
متریال بویلر
مخازن تحت فشار (pressure vessel) بویلر معمولا از فولاد یا فولاد آلیاژی ساخته میشوند. استفاده از استنلس استیل در بخشهای مرطوب بویلرهای مدرن عملا به وسیله کد بویلر ASME ممنوع است اما اغلب در بخشهای سوپرهیتر (superheater) بویلر که با آب مایع در تماس نیستند استفاده میشود
سوخت بویلرها
منبع حرارتی بویلرها احتراق یک نوع سوخت مانند چوب، زغال سنگ، نفت، یا گاز طبیعی است. بویلرهای بخار برقی (electric steam boilers) از المنتهای حرارتی استفاده میکنند. شکافت هستهای نیز به عنوان یک منبع حرارتی برای تولید بخار استفاده میشود. مولدهای بخار بازیافت حرارتی (heat recovery steam generators) یا HRSGها از حرارت تلف شده از فرآیندهای دیگری مانند توربینهای گاز (gas turbines) استفاده میکنند
انواع آرایشهای بویلرها
بویلر دیگی (Pot boiler/Haycock boiler): نوعی کتری ابتدایی است که در آن آتش یک منبع آب نیمه پر را از زیر گرم میکند. این بویلرها راندمان بسیار پایینی دارند و امروزه کاربرد آنها منسوخ شده است.
بویلر فایر تیوب (fire tube boilers): در مخزن بویلر فایر تیوب آب نیمه پر و حجم کوچکی در بالا به عنوان فضای بخار باقی مانده است. منبع حرارتی داخل کوره (furnace) یا فایر باکس (fire box) همواره در تماس با آب نگه داشته میشود و دمای سطح گرمایشی را درست در زیر نقطه جوش نگه میدارد. کوره را میتوان در یک سر فایر تیوب قرار داد که باعث افزایش طول مسیر گازهای داغ و در نتیجه افزایش سطح گرمایش میشود. افزایش طول مسیر را میتوان به وسیله حرکت دادن گازها در مسیر عکس از راه یک لوله موازی و یا مجموعه ای از لولهها افزایش داد که به آن بویلر دو گذره یا دو پاس (two-pass boiler) یا بویلر با برگشت دود (return flue boiler) میگویند؛ در حالت دیگر میتوان گازها را به کنارهها و به زیر بویلر و دودکش فرستاد که به آن بویلر سه گذره یا سه پاس (3-pass boiler) گفته میشود. بویلرهای فایر تیوب معمولا دارای نرخ نسبتا پایین تولید بخار ولی ظرفیت بالای ذخیرهسازی بخار هستند. بویلرهای فایر تیوب بیشتر سوخت جامد میسوزانند اما با سوختهای مایع یا گاز نیز سازگار هستند.
Fire-Tube.png
بویلر فایر تیوب
بویلر فایر تیوب دو پاس
بویلر فایر تیوب سه پاس
بویلر واتر تیوب (water-tube boiler): در این نوع بویلرها، لولههای آب با آرایشهای مختلفی در داخل یک کوره قرار میگیرند. لولههای آب معمولا درامهای (drums) بزرگ را به هم متصل میکنند. درام پایینی دارای آب و درام بالایی دارای بخار و آب است. در موارد دیگر مانند یک بویلر تک تیوبی (monotube boiler)، آب توسط پمپ از میان تعدادی کویل عبور میکند. این نوع بویلر نرخ تولید بخار بالایی میدهد اما ظرفیت ذخیرهسازی کمتری نسبت به بویلرهای فایر تیوب دارد. بویلرهای واتر تیوب را میتوان برای بهرهبرداری از هر منبع گرمایی طراحی کرد و به طور کلی در کاربردهای فشار بالا مناسبتر است، زیرا آب/بخار فشار بالا در داخل لولههای با قطر کوچک قرار دارند که میتوانند فشار را با ضخامت کمتری تحمل کنند.
بویلر واتر تیوب
بویلر فلش (flash boiler): نوع خاصی از بویلر واتر تیوب میباشد.
بویلر فایر تیوب با فایر باکس واتر تیوب (fire-tube boiler with Water-tube firebox): گاهی دو نوع بویلر فایر تیوب و واتر تیوب با هم ترکیب میشوند؛ به صورتی که فایر باکس شامل مجموعهای از لولههای آب میشود که به آنها ترمیک سیفون یا سیفونهای حرارتی (thermic siphons) گفته میشود. سپس گازها از میان یک بویلر فایر تیوب معمولی عبور میکنند.
بویلر تکهای (sectional boiler): در یک بویلر چدنی تکهای، آب در داخل بخشهای چدنی قرار میگیرد. این بخشها در سایت مونتاژ میشوند و بویلر نهایی را ایجاد میکنند.
بویلر تکهای
ایمنی بویلرها
برای تعریف ایمنی بویلرها، برخی از سازمانهای تخصصی حرفهای مانند انجمن مهندسان مکانیک آمریکا (ASME) استانداردها و کدهای مقرراتی را ایجاد کرده است. به عنوان مثال، کد بویلر و مخازن تحت فشار ASME استانداردی است که طیف گستردهای از قوانین و توصیهها را برای اطمینان از انطباق بویلرها و دیگر مخازن تحت فشار (pressure vessels) با استانداردهای ایمنی، امنیت و طراحی فراهم کرده است.
بویلری که آب ورودی آن قطع شده است، میتواند خشک شود و خطر بسیاری دارد. اگر پس آب تغذیه (feed water) به بویلر خالی فرستاده شود، جریان کوچک آب ورودی بلافاصله در تماس با پوسته فلزی فوق گرم شده، میجوشد و منجر به انفجار شدیدی میشود که حتی با شیرهای ایمنی بخار نیز نمیتواند کنترل گردد.
بویلر سوپرهیت
بیشتر بویلرها بخار را برای استفاده در دمای اشباع تولید میکنند که به آن بخار اشباع میگویند. بویلرهای بخار سوپرهیت یا فوق اشباع (superheated steam boilers) آب را تبخیر میکنند و پس از آن بخار آب را در یک سوپرهیتر (superheater) بیشتر گرم میکنند. هر چند که بویلرهای سوپرهیت بخار را در دمای بسیار بالاتر فراهم میکنند، اما بازده حرارتی کلی پلانت تولید بخار کاهش مییابد، زیرا دمای بالاتر بخار باعث بالاتر رفتن دمای گاز خروجی دودکش میشود. راههای مختلفی برای رفع این مشکل وجود دارد که به طور معمول شامل قرار دادن یک اکونومایزر (economizer) برای گرم کردن آب ورودی، یک هیتر هوای احتراقی در سیر گاز داغ خروجی دودکش و یا هر دو میشود. مزایای بخار سوپرهیت اغلب شامل افزایش راندمان، چه برای تولید بخار و چه استفاده از آن میشود: سود افزایش دمای ورودی به توربین به هر هزینهای برای افزایش پیچیدگی و قیمت بویلر غلبه میکند. همچنین ممکن است محدودیتهای عملی در استفاده از بخار مرطوب وجود داشته باشد، زیرا قطرات کندانس وارد شده به توربین بخار (steam turbine)، به پرههای توربین آسیب میرساند.
بویلر سوپرهیت نیروگاهی
بخار سوپرهیت نگرانیهای ایمنی منحصر به فردی ایجاد میکند، زیرا اگر یکی از اجزای سیستم دچار شکست شود و بخار فرار کند، فشار و دمای بالا میتواند آسیب جدی لحظهای به کسی وارد کند که در مسیر آن قرار داشته باشد. از آن جا که بخار فرار کرده در ابتدا بخار کاملا سوپرهیت میباشد، تشخیص آن میتواند مشکل باشد؛ البته و صدای شدید میتواند حضور نشتی را به وضوح نشان دهد.
اجزای یک بویلر سوپرهیت
کارکرد سوپر هیتر (superheater) شبیه به کویل یک دستگاه تهویه مطبوع است که البته هر کدام دارای هدفهای مختلفی هستند. پایپینگ بخار از میان مسیر گازهای داغ داخل کوره بویلر حرکت میکند. دمای این منطقه به طور معمول بین 1300 تا 1600 درجه سانتیگراد است. برخی سوپرهیترها از نوع تابشی هستند که حرارت را به وسیله تابش جذب میکنند؛ برخی دیگر از سوپرهیترها از نوع همرفتی هستند که حرارت را از یک سیال جذب میکنند و بقیه سوپرهیترها ترکیبی از این دو نوع هستند. به وسیله هر دو روش، در نهایت حرارت مسیر گاز دودکش به لولههای بخار سوپرهیتر و بخار منتقل میشود. در حالی که دمای بخار در سوپرهیتر افزایش مییابد، فشار بخار زیاد نمیشود و فشار برابر با فشار بویلر میماند. تقریبا تمام طرحهای سیستم سوپرهیتر، قطرات وارد شده به بخار را حذف میکند تا از وارد شدن آسیب به پرههای توربین و پایپینگ مربوط به آن جلوگیری کند.
بویلر سوپرهیت
مولد بخار فوق بحرانی
اغلب مولدهای بخار فوق بحرانی (supercritical steam generators) برای تولید برق استفاده میشوند. این مولدهای بخار در فشار فوق بحرانی کار میکنند. بر خلاف یک بویلر زیر بحرانی (subcritical boiler)، مولد بخار فوق بحرانی در فشار بالای 22 مگاپاسکال کار میکند. در چنین شرایطی از توربولانس فیزیکی ناشی از جوشش جلوگیری میشود. در چنین فشارهایی، سیال نه مایع و نه گاز است، بلکه یک سیال فوق بحرانی میباشد. هیچ حباب بخاری در آب تولید نمیشود زیرا فشار آن بالاتر از نقطه فشار بحرانی است که در آن حبابهای بخار میتوانند تشکیل شوند. با انبساط سیال در مراحل توربین (turbine stages)، حالت ترمودینامیکی آن به زیر نقطه بحرانی میافتد و این باعث میشود که توربین تولید کار کند. مولد بخار فوق بحرانی باعث میشود که راندمان سیکل بخار اندکی افزایش یابد. در مولدهای بخار فوق بحرانی، عبارت بویلر نباید مورد استفاده قرار گیرد، زیرا در واقع هیچ جوششی (boiling) در آنها رخ نمیدهد.
دیگ آب گرم
دیگهای آب گرم یا بویلرهای هیدرونیکی (hydronic boilers) برای تولید حرارت در کاربردهای مسکونی و صنعتی استفاده میشوند. بویلرهای هیدرونیکی با گرمایش آب یا سیال دیگر به دمای مشخص (و گاهی در مورد سیستمهای تک لولهای تا زمان جوشش و تبدیل به بخار) و سیرکوله کردن مایع در سراسر خانه به وسیله رادیاتور (radiators) یا گرمایش از کف کار میکنند. سیال در یک سیستم بسته به وسیله یک پمپ سیرکوله میشود. برخی از سیستمهای جدید با دیگهای چگالشی (condensing boilers) سازگار شدهاند که راندمان بالاتری ایجاد میکند. این دیگها به عنوان دیگ چگالشی خوانده میشوند زیرا برای استخراج حرارت تبخیر بخار آب از گاز دودکش طراحی شدهاند. در نتیجه دمای گاز دودکش پایین میآید و بخار آب گاز دودکش به مایع دارای دیاکسید کربن محلول تبدیل میشود. اسید کربنیک میتواند با ایجاد خوردگی در دودکش و سطوح انتقال حرارت، به یک دیگ معمولی آسیب برساند. دیگهای چگالشی به وسیله هدایت اسید کربنیک به یک مسیر و انتخاب متریال مناسب برای دودکش در معرض گازهای خورنده از فولاد ضد زنگ یا PVC، این مشکل را حل کردهاند.
دیگ آب گرم خاندیاریتور چیست
آدیاریتور یا هوازدا (deaerator) وسیلهای است که در بویلرهای تولید بخار برای خارج کردن اکسیژن و گازهای محلول دیگر از آب تغذیه (feedwater) به کار میرود. اکسیژن محلول در آب تغذیه بویلر باعث خوردگی شدید در سیستمهای بخار میشود. این کار با چسبیدن اکسیژن به دیوارههای لولههای فلزی و تجهیزات دیگر و تشکیل اکسید یا زنگ رخ میدهد. همچنین آب با دی اکسید کربن ترکیب میشود و تشکیل اسید کربنیک میدهد که باعث خوردگی بیشتر میگردد. بیشتر دیاریتورها میتوانند اکسیژن را تا سطح زیر 7 ppb وزنی پایین آورند.
دو نوع اصلی هوازدا وجود دارند، نوع سینی (tray type deaerator) و نوع اسپری (spray type deaerator) وجود دارد:
هوازدای سینی دار (tray type deaerator) یا نوع آبشاری (cascade-type deaerator) شامل یک بخش هوازدای گنبدی شکل عمودی در بالای یک مخزن استوانهای افقی است که به عنوان مخزن ذخیره آب تغذیه هوازدایی شده بویلر عمل میکند.
هوازدای نوع اسپری (spray type deaerator) تنها شامل ظرف استوانهای افقی یا عمودی است که به عنوان هر دو قسمت هوازدا و مخزن ذخیره آب تغذیه بویلر عمل میکند .
هوازدای سینی دار
یک هوازدای افقی از نوع سینی دار معمولی در شکل زیر نشان داده شده است که دارای یک بخش هوازدای گنبدی شکل عمودی نصب شده در بالای یک مخزن افقی ذخیره آب تغذیه بویلر میباشد. آب تغذیه بویلر از بالای سینیهای سوراخدار وارد بخش هوازدای عمودی شده و از میان سوراخها رو به پایین جریان مییابد. بخار کم فشار هوازدا از زیر سینیهای سوراخدار وارد میشود و از میان سوراخها رو به بالا جریان مییابد. برخی از طرحها به جای سینیهای سوراخدار شده از انواع مختلفی از مواد پکینگ (packing materials) استفاده میکنند تا تماس و اختلاط بهتری بین بخار و آب تغذیه بویلر ایجاد شود.
بخار گاز محلول را از آب تغذیه بویلر جدا میکند و از طریق دریچهای در بالای بخش گنبدی شکل خارج میشود. بعضی از طرحها ممکن است برای بازیابی آب وارد شده در گازهای خروجی دارای یک کندانسور ونت (vent condenser) باشند. خط ونت معمولا دارای یک ولو است و فقط یک میزان کافی بخار مجاز به خروج میباشد. آب هوازدایی شده به پایین مخزن ذخیره افقی جریان مییابد و از آنجا به سیستم تولید بخار بویلر پمپ میشود.
وازدای نوع اسپری
، دیاریتور نوع اسپری یک مخزن افقی دارای یک بخش پیشگرم (E) و یک بخش هوازدا (F) است. این دو بخش توسط یک بافل (C) از هم جدا میشوند. بخار کم فشار از طریق یک اسپارجر (sparger) از ته مخزن وارد میشود.
آب تغذیه بویلر به بخش (E) اسپری و در آنجا توسط بخاری که از اسپارجر بالا میآید پیشگرم میشود. هدف از نازل اسپری آب تغذیه (A) و بخش پیش گرم این است که آب تغذیه بویلر را تا دمای اشباع خود گرم کنیم تا خارج کردن گازهای محلول را در بخش هوازدا ساده کنیم.
پس آب تغذیه پیشگرم شده به بخش هوازدا (F) جریان مییابد و در آنجا توسط بخاری که از سیستم اسپارجر بالا میآیند هوازدایی میشود. گازهای جدا شده از آب از طریق دریچهای در بالای مخزن خارج میشوند. مجددا در برخی از طرحها میتوان از یک کندانسور ونت برای بازیافت آب موجود در گاز خروجی استفاده کرد. همچنین در اینجا نیز خط تخلیه معمولا شامل یک شیر است و فقط بخار به اندازه کافی مجاز به خروج از مخزن میباشد.
آب هوازدایی شده به پایین مخزن ذخیره جریان مییابد و از آنجا به سیستم تولید بخار بویلر پمپ میشود
جداکننده بخار (steam separator) یا جداکننده رطوبت (moisture separator) دستگاهی است که برای جداسازی قطرات آب از بخار به کار میرود. سادهترین نوع جداکننده بخار، گنبد بخار (steam dome) در یک لکوموتیو بخار است.
بویلرهای ثابت و رآکتورهای هستهای ممکن است دارای دستگاههای پیچیدهتری باشند که به بخار چرخشی اعمال میکنند، به طوری که قطرات آب توسط نیروی گریز از مرکز به سمت خارج پرتاب و جمع آوری میشوند.
حذف قطرات آب از بخار مهم است زیرا:
در تمام موتورها (engines)، بخار مرطوب راندمان حرارتی را کاهش میدهد؛
در موتورهای پیستونی (piston engines)، آب میتواند در سیلندر (cylinders) تجمع و ایجاد یک قفل هیدرولیک کند که به موتور آسیب خواهد رساند؛
در نیروگاههای حرارتی (thermal power stations)، قطرات آب موجود در بخار با سرعت بالایی که از نازل (یا پره) یک توربین بخار (steam turbine) میآیند، میتوانند سطوح داخلی توربین همانند پره توربین را دچار سایش کنند.
آامروزه با توجه به افزایش ارزش انرژی، یکی از دغدغههای جدی صنایع افزایش راندمان بویلرها به کمک بهینهسازی بازده احتراق است. بهینهسازی کارکرد سیستم احتراق باعث افزایش بازده احتراق و کاهش انتشار گازهای نامطلوب میشود.
فرآیند احتراق در سیستم بویلر یک فرآیند با چند ورودی و چند خروجی، متغیر با زمان و به شدت غیرخطی است؛ بنابراین تنظیم پارامترهای کنترلپذیر اصلی آن با استفاده از روشهای کلاسیک مشکل است.
از راهکارهای کلی افزایش راندمان در بویلر میتوان به موارد زیر اشاره نمود:
کنترل هوای اضافه (excess air)
کنترل دمای اگزوز (exhaust temperature)
شرایط عملکرد تجهیزات بویلر مانند اکونومایزر (economizer)، سوپرهیتر (superheater)
کنترل نشتی هوا
کنترل اتلاف حرارتی از طریق بهبود عایقکاری (insulation)
کنترل هوای اضافه
از جمله عوامل بسیار مهم و تاثیرگذار روی بازده بویلر و انتشار گازهای خطرناک در سیستم بویلر، میزان هوای اضافی ترکیب شونده با سوخت است. هوای اضافی به معنای میزان هوایی است که بیش از حد تئوری و برای احتراق کامل سوخت نیاز است. شکل زیر رابطه بین درصد هوای اضافی و تلفات بویلر را نشان میدهد. همانطور که در این شکل نشان داده شده است، ماکزیمم بازده بویلر در ناحیه محدودی به دست میآید.
در صورتی که میزان هوای اضافی بیشتر از حد مورد نیاز باشد گرمای جذب شده به وسیله این هوای اضافی به جای ایجاد انتقال حرارت مفید در سیستم، باعث تلفات میشود و راندمان بویلر را از طریق افزایش دما و دبی دود خروجی کاهش میدهد.
هنگامی که میزان هوای اضافی کمتر از حد مورد نیاز باشد احتراق به صورت ناقص انجام گرفته و بخشی از کربن موجود در ترکیب هیدروکربنی سوخت به جای تبدیل به دیاکسید کربن به مونواکسید کربن تبدیل خواهد شد. تبدیل نشدن کامل کربن موجود در ترکیب سوخت به دیاکسید کربن، نوعی تلفات انرژی به شمار آمده و مقدار این تلفات، متناسب با مقدار مونواکسید کربن تولیدی خواهد بود که همراه با محصولات احتراق به محیط پیرامون تخلیه میشود که در این صورت تلفات ناشی از سوختن ناقص سوخت افزایش یافته و باعث کاهش راندمان بویلر میگردد.
بنابراین میزان هوای اضافی پارامتر بسیار مهمی است که به طور مستقیم در میزان تلفات بویلر تاثیر دارد. از این رو کنترل میزان هوای اضافی در پروسه احتراق یکی از مهمترین کنترلهای موجود در سیستم بویلر است؛ زیرا علاوه بر اثر مستقیم بر راندمان بویلر بر روی میزان انتشار گازهای خطرناک به محیط نیز موثر است.
کنترل دمای اگزوز
بالا بودن دمای اگزوز بویلر به معنای بالا بودن آنتالپی گازهای خروجی است. در این شرایط میزان اگزرژی (exergy) گازهای خروجی زیاد بوده و سبب کاهش راندمان بویلر میگردد. به صورت سر انگشتی هر 20 درجه سانتیگراد کاهش دمای دود خروجی موجب افزایش راندمان بویلر به میزان 1 درصد میشود. البته باید توجه داشت که به دلیل امکان ایجاد خوردگی در دودکش، میزان کاهش دمای دود خروجی محدود است.
شرایط عملکرد تجهیزات بویلر
کارکرد بهینه تجهیزات بویلر سبب افزایش راندمان آن خواهد بود. به عنوان مثال پیش گرم (preheating) کردن آب تغذیه بویلر (boiler feed water) توسط اکونومایزر (economizer) موجب صرفه جویی انرژی میشود. هرچه میزان پیشگرم کردن افزایش یابد، به همان میزان راندمان بویلر نیز بیشتر خواهد شد. به صورت سر انگشتی هر 6 درجه سانتیگراد افزایش دمای آب تغذیه موجب افزایش راندمان بویلر به میزان 1 درصد میشود. از طرف دیگر تاثیر پیشگرم کردن هوای احتراق نیز همانند گرم کردن آب تغذیه است. به صورت سر انگشتی هر 20 درجه سانتیگراد افزایش دمای هوای احتراق موجب افزایش راندمان حرارتی بویلر به میزان 1 درصد میشود.
درام بخار چیست
Steam-Drum-Diagram.gifدرام بخار (steam drum) از ملزومات استاندارد یک بویلر واتر تیوب (water-tube boiler) است. درام بخار شامل یک مخزن آب/بخار در انتهای بالایی لولههای آب است. درام، بخار تولید شده در لولههای آب را ذخیره و به عنوان یک جداکننده فازی برای مخلوط بخار/آب کار میکند. تفاوت دانسیته بین آب سرد و گرم به تجمع آب داغتر/ و بخار اشباع در درام بخار کمک میکند.
کارکرد درام بخار
بخار جدا شده از بخش بالای درام خارج و برای فرآیند توزیع میشود. گرمایش بیشتر بخار اشباع باعث تولید بخار سوپرهیت میشود که به طور معمول در توربین بخار (steam turbine) به کار میرود. بخار اشباع کشیده شده از بالای درام از طریق یک سوپرهیتر (superheater) دوباره وارد کوره (furnace) میشود.
مخلوط بخار و آب از طریق تیوبهای رایزر وارد درام بخار میشوند. داخل درام از مهزدا (demister) تشکیل شده است که قطرات آب را از بخار خشک تولید شده جدا میکنند. آب اشباع در پایین درام بخار از طریق لوله پایینرو (downcomer pipe) که معمولا به صورت غیر گرمایشی است، به سمت هدر و درام آب جریان مییابد.
تجهیزات جانبی درام بخار شامل شیر ایمنی، شاخص سطح آب و کنترلر سطح میباشد. آب تغذیه بویلر نیز از طریق یک لوله که در طول درام بخار در داخل درام گسترش یافته است، به درام بخار وارد میشود.
یک درام بخار بدون و یا به همراه یک درام آب تغذیه (feed water drum) به کار میرود که در سطح پایینتر قرار میگیرد. یک بویلر با هر دو درام بخار و درام آب، بویلر دو درامه (bi-drum boiler) و یک بویلر با تنها یک درام بخار بویلر تک درامه (mono-drum boiler) خوانده میشود. به طور معمول ساختار بویلر دو درامه برای بویلر با فشار کم در نظر گرفته شده در حالی که درام تکی بیشتر برای فشارهای نامی بالاتر طراحی شده است.