منو

رصد شعله های خورشیدی در اوج فعالیت ۱۱ ساله

در فرآیندی که هنوز علت آن برای خورشیدشناسان به‌روشنی مشخص نیست، هر ۱۱ سال یکبار فعل و انفعالات مغناطیسی‌ خورشید به اوج می‌رسد. در نتیجه این رویداد، لکه‌های تیره بزرگ و طوفان‌ها و شراره‌های بزرگ در سطح این ستاره ظاهر می‌شود.

نموداری از اوج و حضیض فعالیت خورشیدی در گذر زمان

گاهی رخ دادن طوفان های خورشیدی و تابش ذرات باردار ناشی از بادهای خورشیدی و به دام افتادن این ذرات در میدان مغناطیسی زمین، موجب بروز اختلالاتی در ارتباطات رادیویی و مخابراتی می شود. باید توجه داشت این دوره یازده ساله در به اوج رسیدن فعالیت های خورشید به صورت قطعی رخ نمی دهد و گاهی ممکن است از ۹ تا ۱۴ سال نیز تغییر کند. اکنون در شرایطی که فعالیت های خورشید به اوج خود رسیده، می بینیم به دلایلی که نیاز به بررسی بیشترِ خورشیدشناسان دارد، فعالیت های شدید در سطح خورشید از قبیل ظهور لکه های بزرگ و شراره های خورشیدی که انفجارهای سهمگین در سطح خورشید هستند، افزایش قابل توجهی یافته است.

احوال این روزهای خورشید

این روزها کافی است با استفاده از روشی ایمن به سطح خورشید نگاه کنید تا به احتمال زیاد یک یا چند لکه یا گروهی از لکه های تیره بزرگ را بر سطح خورشید ببینید. این لکه ها مناطقی در سطح خورشید هستند که دمای پایین تری از دیگر قسمت های سطح خورشید دارند. چندی پیش، ظهور لکه ای به بزرگی قرص سیاره مشتری، توجه منجمان را به خود جلب کرده بود. واقعیت این است که دما در سطح خورشید به حدود ۶۰۰۰ درجه سانتی گراد می رسد، اما دما در وسط لکه ها اندکی پایین تر است و به حدود ۵۰۰ ۴ درجه می رسد. برخی خورشیدشناسان علت این وضعیت را در وجود میدان های مغناطیسی قوی می دانند که موجب می شود اختلاط مواد در این قسمت ها با سایر قسمت های سطح خورشید کاهش پیدا کند و در نتیجه، دما کمی پایین تر بیاید. نکته مهمی که باید توجه داشته باشید این است که لکه ها به هیچ وجه مناطق تاریکی نیستند؛ بلکه به دلیل قرارگیری در کنار مناطق بسیار روشن تر از خود، اندکی تاریک تر به نظر می آیند.

خورشیدشناسان با زیر نظر گرفتن تغییرات در شکل لکه ها و بررسی روند تشکیل و نابودی آنها روی سطح خورشید به اطلاعات مهمی از ستاره هستی بخش منظومه شمسی دست یافته اند. یکی از اولیه ترین کشفیات مرتبط با لکه ها حدود ۴۰۰ سال پیش رخ داد. آن زمان گالیله و دیگر دانشمندن هم عصر او، با زیر نظر گرفتن لکه های خورشید به چرخش وضعی خورشید پی بردند. آنها وقتی دیدند سرعت چرخش لکه های خورشید در نواحی قطبی و میانی و استوایی خورشید با هم تفاوت دارد، فهمیدند خورشید جسم صُلب و جامدی نیست؛ از این رو با مطالعات طولانی، مدت چرخش خورشید در نواحی استوایی تا قطبی را از حدود ۲۶ تا ۳۵ روز محاسبه کردند. این تجربه ای است که امروز هم ما می توانیم تکرار کنیم. این روزها بسیاری از دانش آموزان در جهان با راهنمایی معلم خود با روش های ایمن، خورشید و لکه های شگفت انگیز روی آن را رصد می کنند و به حقایق جالبی از این ستاره هستی بخش دست پیدا می کنند.

اگر شما هم دوست دارید خورشید را در اوج دوران فعالیتش رصد کنید، پنج راه ایمن زیر را به شما پیشنهاد می کنیم:

۱ـ از طریق اینترنت

در این زمانه برای هر چیزی یک وبگاه یا اپلیکیشن حتما پیدا می شود! اگر می خواهید تصویر روز خورشید را ببینید که با وضوح و کیفیت مناسب با تلسکوپ و فیلتر استاندارد گرفته شده باشد، کافی است به وبگاه تلسکوپ فضایی سوهو SOHO یا وبگاه آب و هوای فضایی به نشانی www.spaceweather.com سر بزنید.

۲ـ استفاده از فیلتر مناسب

منظور از فیلتر مناسب، فیلترهای شیشه ای تلسکوپ ها یا فیلتر مایلار است که معمولا در اختیار منجم هاست. با این حال می توانید عینک های مخصوص رصد خورشید را از فروشگاه های عرضه محصولات علمی تهیه کنید. اگر این کار را هم نتوانستید انجام دهید، تماشای خورشید با فیلتر جوشکاری که نمره حدود ۱۴ دارد، روش مطمئنی است؛ با این حال این روش را توصیه نمی​کنیم. ولی هرگز از فیلم های عکاسی یا رادیولوژی که به نظر می رسد نگاه به خورشید از پشت آنها آسیبی به چشم نمی رساند، استفاده نکنید.

۳ ـ استفاده از فن اتاق تاریک

از گذشته های دور دانشمندان فهمیده بودند اگر یک روزنه کوچک در جعبه ای ایجاد کنند، نمای مقابل روزنه از طریق بازتاب نور روی دیوار داخل اتاق تاریک تصویر تشکیل می دهد. اساسا همین فن ساده بود که بعدها به اختراع دوربین عکاسی برای ثبت مناظر و تصاویر منجر شد. حالا شما می توانید برای پرهیز از نگاه مستقیم به خورشید و بروز آسیب های احتمالی، با استفاده از یک جعبه بزرگ و ایجاد روزنه ای کوچک روی یکی از وجه های آن و تعبیه قسمتی برای وارد کردن سرتان به داخل جعبه، اتاق تاریک درست کنید و تصویر خورشید و لکه های روی آن را به طور ایمن در داخل جعبه تماشا کنید.

 ـ تماشای خورشید با استفاده از تلسکوپ روی کاغذ

اگر به یک تلسکوپ کوچک دسترسی دارید ولی فیلتر مناسب برای رصد خورشید ندارید، کافی است بدون نگاه مستقیم به خورشید و فقط با توجه به سایه برجای مانده از لوله تلسکوپ روی زمین، طوری لوله را به سمت خورشید تنظیم کنید که نور خورشید به داخل لوله تلسکوپ بتابد. توجه داشته باشید هرگونه نگاه مستقیم به خورشید از درون لوله تلسکوپِ بی فیلتر به ضایعه جبران ناپذیر در چشم و حتی کوری منجر می شود. بنابراین فقط به سایه لوله تلسکوپ روی زمین توجه کنید و کف دست تان را پشت چشمی نگه دارید. هر وقت تلسکوپ رو به خورشید قرار بگیرد، آن وقت خواهید دید نور خورشید از داخل چشمی روی کف دست شما تابیده است. در این زمان کافی است یک برگه کاغذ سفید را پشت چشمی بگیرید و کمی آن را دور و نزدیک کنید.

در حین این کار، چرخاندن پیچ تنظیم وضوح تلسکوپ موجب شکل گیری تصویر دقیقی از قرص خورشید روی کاغذ می شود. در اینجا خواهید دید لکه های خورشید بخوبی روی کاغذ نقش بسته اند و شما به این ترتیب توانسته اید خورشید را به طور غیرمستقیم با استفاده از تلسکوپ رصد کنید. انجام این کار با استفاده از دوربین دوچشمی نصب شده روی سه پایه نیز امکان پذیر است. فقط در هر حال باید از مرغوب بودن قطعات اپتیکی به کاررفته در داخل لوله تلسکوپ یا دوربین دوچشمی تان مطمئن باشید؛ چون احتمال ذوب شدن قطعات پلاستیکی در نتیجه گرمای بسیار بالای خورشید روی چشمی ها وجود دارد.

۵ ـ رصد خورشید با استفاده از تلسکوپ مجهز به فیلتر مناسب

این یکی، دیگر مخصوص از ما بهتران است که هم تلسکوپ دارند و هم فیلتر مناسب! در این حالت اگر فیلتر مایلار یا شیشه ای داشته باشید بخوبی می توانید جزئیات سایه ها و نیم سایه های لکه های خورشیدی را رصد کنید. می توانید دوربین عکاسی تان را پشت چشمی بگیرید و با تنظیم دیافراگم و زمان نوردهی و حساسیت دوربین، عکس های جالبی از لکه های خورشیدی بگیرید. راهکار دیگر که خیلی خاص است، مربوط به رصد خورشید با استفاده از تلسکوپ ها به فیلتر هیدروژن ـ آلفا مجهز است. فقط با استفاده از این تلسکوپ هاست که می توانید شراره ها و رگه های تاریک و روشن سطح خورشید را ببینید و از آن عکس بگیرید. البته طبیعی است چنین تلسکوپی نداشته باشید؛ اما اگر دوست دارید چنین مناظری را ببینید، ارجاع تان می دهم به همان راهکار اول که تماشای خورشید با استفاده از وبگاه های اینترنتی بود، مثل وبسایت تلسکوپ فضایی SOHO.

نویسنده: کاظم کوکرم – مدرس نجوم

bigbangpage.com